Prefiksalno-sufiksalna tvorba imenic
Dio imenic se derivira prefiksalno-sufiksalnom tvorbom. Takove tvorenice se obično deriviraju od imenic i rijetkokrat od glagolov.
Lista potvrdjenih prefiksov kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic (po abecednom redu prefiksov)
bez- o- prema- s-
medju- od- prez- su-
na- po- pri- u-
nad- pod- pro- z-
ne- pred- raz- za-
Lista potvrdjenih sufiksov kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic (po obratnom abecednom redu sufiksov)
-ica -ja -aj -(a)nj
-nica -ina -(a)k -stvo
-njica -e -njak -ār
-vica -išće -nik -Ø
-ača -je -jin
Sufiksi -ica, -nica, -njica, -vica
Kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic sufiksom -ica se hasnuje tvorbeni model: prefiks + imenica + -ica. Kod takove tvorbe sudjeluju prefiksi na-, nad-, o-, po-, pod-, pri-, raz-, su-. Tvorenice prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic sufiksom -ica se deriviraju od imenic svih trih rodov. Tvorenice su ženskoga roda i zvećega označavaju dugovanja.
Od imenic muškoga roda su derivirane imenice kot npr.:
nadlaktica → ča je nad laktom, podlaktica → ča je pod laktom.
Od jednosložnih osnovov su derivirane imenice kot npr.:
po- + led + -ica > poledica.
S prefiksom ras- kot alomorfom prefiksa raz- pred bezvučnim konsonantom je derivirana imenica rasputica.
Od imenic sridnjega roda se deriviraju tvorenice kot npr.:
podoknica → jačka, ka se jači komu pod oknom.
Od imenice ženskoga roda su derivirane imenice kot npr.:
su- + krv + -ica > sukrvica.
Gustokrat se hasnuju tvorenice od imenic sridnjega roda: rame, ramena > naramenica, grlo > ogrlica, rebro > porebrica, kolo > prikolica.
Prefiksalno-sufiksalna tvorba sufiksom -nica nij frekventna. Tvorbeni model je: prefiks + imenica + -nica. Kod takove tvorbe se hasnuju prefiksi o-, po-, pod-, za-. Tvorenice su ženskoga roda. Deriviraju se od imenic svih trih rodov. Označavaju dugovanja ili imaju apstraktno značenje.
Kod takove tvorbe se mnogokrat dogadjaju glasovne promjene, na priliku kod tvorbe od imenic muškoga roda:
dvor > podvornica ‘zemlja pod dvorom’ (s prefiksom po- kot alomorfom prefiksa pod- pred osnovami, ke začinju fomemom d ),
list > zalisnica (s redukcijom t iz skupa stn ).
Od imenic ženskoga roda su derivirane tvorenice kot npr.:
smrt > osmrtnica, maša > pomašnica ‘pilo po maši’,
duša > zadušnica ‘maša za dušu’.
Sufiks -njica se upotribljava nek kod tvorbe od imenice snaha s prefiksom po- i asimilacijom hnj > šnj : posnašnjica. Tvorenica označava peršonu.
Sufiks -vica sudjeluje nek kod tvorbe od imenice ruka s prefiksom na- :
narukvica. Tvorenica označava dugovanje.
Sufiksi -āča, -ja, -ina
Sufiks -āča se hasnuje kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe od imenice glava s prefiksom pod- : podglavača. Tvorenica označava dugovanje.
Prefiksalno-sufiksalna tvorba sufiksom -ja je rijetka. Tvorenice se deriviraju od glagolov i od imenic. Kod takove tvorbe sudjeluju prefiksi ne- i po-. Finalni fonem osnove i začetni fonem sufiksa se zaminjaju po jotacijski pravili. Od prezentske osnove glagola ženiti se, ženim se je prefiksom ne- derivirana imenica neženja, ka označava mušku peršonu. Od osnove imenice voda je prefiksom po- derivirana imenica povodja, ka označava prirodnu pojavu.
Kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic sufiksom -ina se upotribljava tvorbeni model: prefiks po- + imenica + -ina. Tvorenice zvećega imaju mjesno značenje, npr.: kraj > pokrajina.
Finalni fonem osnove more se pred sufiksom minjati, npr. h > š : trbuh > potrbušina, vrh > površina.
Sufiksi -išće, -e, -je, -aj
Sufiks -išće sudjeluje kod tvorbe od glagolske imenice hod s prefiksom s- : shodišće. Kod tvorenice shodišće nij moguća derivacija od glagola shoditi, ar ta glagol nij semantički povezan s tom imenicom.
Sufiks -e se hasnuje kod tvorbe od imenice pleća s prefiksom o- : opleće. Tvorenica označava dugovanje.
Sufiks -je je plodan kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe. Tvorbeni model je: prefiks + imenica + -je. Kod takove tvorbe se hasnuju prefiksi medju-,
na-, po-, pod-, pred-, pri-, pro-, raz-, z- 28, za-. Tvorenice prefiksalno-sufiksalne tvorbe sufiksom -je su sridnjega roda, a deriviraju se od imenic svih trih rodov, npr.: krov > potkrovlje, sila > nasilje, čelo > pročelje.
Finalni fonem osnove i začetni fonem sufiksa se zaminjaju po jotacijski pravili, npr.:
b + j > blj : predsoblje, razdoblje,
l + j > lj : nasilje, pročelje,
t + j > ć : povrće, premaliće,
v + j > vlj : poglavlje, potkrovlje, zglavlje.
Tvorenice gustokrat imaju mjesno ili vrimensko značenje, npr.:
krov > potkrovlje, brižići > predbrižje ‘krajina pred brižići’, predgorje, predsoblje, predvorje, pročelje, prizemlje 29, razdoblje.
Toponimi 30 s mjesnim značenjem su npr.: Medjumurje i Zajezerje.
Pred osnovami, ke začinju bezvučnim konsonantom, realizira se prefiks pot- kot alomorf prefiksa pod-, npr.: potkrovlje.
Pred osnovami s d, se realizira alomorfni prefiks pre-, npr. dvor > predvorje.
Sufiks -aj se upotribljava kod tvorbe od imenice ruka s prefiksom na- i promjenom finalnoga fonema osnove k > č : naručaj.
Sufiksi -(a)k, -njak, -nik, -jin, -(a)nj
Kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic sufiksom -(a)k se upotribljava tvorbeni model: prefiks + imenica + -(a)k. Kod takove tvorbe se hasnuju prefiksi na-, nad-, o-, po-, u-, za-. Tvorenice su muškoga roda. Deriviraju se od imenic svih trih rodov. Ishodne imenice zvećega imaju jednosložne osnove, npr.: prst > naprstak, kraj > okrajak, ukrajak, kut > zakutak, peć > zapećak. Dvosložnu tvorbenu osnovu ima tvorenica ponediljak < nedilja. Takove dvosložne osnove se kod derivacije kočkrat pokratu, npr.:
ime, imena : nad- + imen- + -(a)k > nadimak.
Tvorenice prefiksalno-sufiksalne tvorbe sufiksom -(a)k zvećega označavaju dugovanja ili imaju apstraktno ili mjesno značenje.
Sufiks -njak se ne hasnuje gustokrat. Tvorenice se deriviraju obično od imenic ženskoga roda s prefiksi po- i pod- s alomorfom pot- pred bezvučnim začetnim fonemom osnove, npr.:
peć > popećnjak, kora > potkornjak. 31
Prva tvorenica označava dugovanje, a druga živinu (insekta).
Kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe sufiksom -nik sudjeluju prefiksi na-,
o-, su-, u-. Tvorenice moru označavati muške peršone, npr.:
načelnik ‘peršona, ka je na čelu nečega (općine i sp.)’,
suvrimenik ‘peršona, ka živi u istom vrimenu’.
Dugovanja označavaju tvorenice kot npr.: oglavnik, ovratnik.
Tvorenica suglasnik označava vrst glasa, fonema.
Sufiksi -jin i -(a)nj nisu plodni kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic. Sufiks -jin se hasnuje kod tvorbe od imenice grlo s prefiksom u- : ugrljin.
Sufiks -(a)nj sudjeluje kod tvorbe od pokraćene infinitivne osnove od glagola kovati s prefiksom na- : nakovanj. Označavaju dugovanje.
Sufiksi -stvo, -ār, -Ø
Kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic sufiksom -stvo se upotribljava tvorbeni model: prefiks + imenica + -stvo. Kod takove tvorbe hasnuju se zvećega prefiksi bez-, po-. Tvorenice su sridnjega roda.
Pred osnovami, ke začinju sa z ili ž, realizira se alomorfni prefiks be- prefiksa bez-, npr.: žena > beženstvo.
Na granici osnove i sufiksa su moguće glasovne promjene, npr.: hiža > pohištvo.
Sufiksi -ār i -Ø nisu plodni kod prefiksalno-sufiksalne tvorbe imenic.
Sufiks -ār se hasnuje kod tvorbe od imenice glava s prefiksom po- : poglavar. Tvorenica označava peršonu.
Sufiks -Ø sudjeluje kod tvorbe od pokraćene infinitivne osnove od glagola kovati s prefiksom na- : nakov. Tvorenica označava dugovanje.