Prefiksalna tvorba opisnih pridjevov

883

a) Opisni pridjevi, ki se deriviraju prefiksacijom, imaju zvećega opće opisno značenje. Kod njih sudjeluje već različnih sufiksov. Kod takovoga tipa prefiksalne tvorbe je plodna nek tvorba s prefiksom ne-. Ostali prefiksi se rijetkokrat hasnuju kod prefiksacije pridjevov s općim opisnim značenjem.

b) U drugoj grupi opisnih pridjevov su pridjevi s osebujnim opisnim značenjem. Ti pridjevi se moru derivirati različnimi prefiksi. Dio tih prefiksov je isti kot kod tvorbe pridjevov s općim opisnim značenjem. Prefigirane pridjeve s osebujnim opisnim značenjem dilimo u nekoliko grup. To su:

– pridjevi, ki označavaju pojačanost značenja osnovnoga pridjeva:

prefrižak zaslužak,

– pridjevi derivirani od pridjevov, ki označavaju sadržajnost ili obiljnost, npr.:

nerodovita zemlja,

– pridjevi derivirani od pridjevov, ki označavaju mogućnost, npr.:

neizvračljiv beteg.

Kod derivacije pridjevov, ki označavaju pojačajnost značenja osnovnoga pridjeva, se hasnuju nek prefiksi pre- i ultra-, npr.: predibok, ultrakratak.

Prefiksi opisnih pridjevov su:

a-, ab-, i-, in-, ne-, po-, pra-, pre-, pri-, proti-, protu-, su-, ultra.

Prefiksi a-, ab-, i-, in-, ne-
884

Prefiks a-, ab-, i- i in- su tudji prefiksi, ki se moru zaminiti domaćim prefiksom ne- . Svi ti pridjevi imaju opće opisno značenje. Hasnuju se nek kod tvorbe pridjevov s tudjimi osnovami.

Prefiks a- sudjeluje kod tvorbe pridjeva atipičan < tipičan, a prefiks ab- kod tvorbe pridjeva abnormalan < normalan.

Prefiks i- se hansnuje kod tvorbe pridjevov kot npr.:

ilegalan < legalan, imobilan < mobilan, iregularan < regularan.

Prefiks in- se upotribljava nek kod tvorbe maloga broja pridjevov, npr.:

inkonzekventan < konzekventan, inkompetentan < kompetentan.

a) Kod tvorbe pridjevov s općim opisnim značenjem je prefiks ne- jako plodan. Ta prefiks označava negaciju značenja osnovnoga pridjeva, npr.:

nedobar ki nij dobar.

Takovi pridjevi su:

nedvojben, negibak, negotov, neiskren, neiskusen, nekriv, nelip, nemili, nemudar, nepošten, neprav, nerazborit, nesmislen, nešikan, neveseo.

Pridjevi s prefiksom ne- se gustokrat deriviraju od osnovnih pridjevov, ki završavaju sufiksom -(a)n, npr.:

nećudoredan, neinteresantan, nelogičan, nemilostivan, nemiran, nemoćan, nepitoman, nepogibelan, nepotriban, neprirodan, nesebičan, nesiguran, nesposoban, nestalan, neugodan, nevažan.

Dio pridjevov je nastao prefiksacijom osnovnih pridjevov, ki završavaju sufiksi -ēći, -ūć(i) i -jūći, npr.: neumreći ( neumreća duša ), nemoguća ( ne­moguća situacija ), nehrdjajući ( nehrdjajući čelik ).

b) Gustokrat se pridjevi s prefiksom ne- deriviraju od glagolskih pri­dje­vov, npr.:

nečekan, nediscipliniran, nedokazan, nedomišljen, nedopušćen, nedorečen, nedostojan, nedotaknut, nedovršen, nehasnovan, neimenovan, neispan, neizrečen, nenastanjen, nenazočan, neobličen, neodvisan, neopažen, nepodiljen, nepoznat, nepozvan, nepoželjan, nepremišljen, nestrpljen, neuškodjen, nezbrojan, nezvršen.

c) Prefiksacija pridjevov s osebujnim opisnim značenjem, ki izražavaju sadržajnost i obiljnost, nij plodna tvorba. Kod takove tvorbe se hasnuje nek prefiks ne-, npr.: nehasnovit < hasnovit, nerodovit < rodovit.

d) Kod prefiksacije pridjevov s osebujnim opisnim značenjem, ki izražavaju mogućnost, se takaj hasnuje prefiks ne-. Takova prefiksalna tvorba je jako plodna, npr.:

nečitljiv, nećutljiv, nedohitljiv, nedopustljiv, negibljiv, negoriv, neispunljiv, neiščrpljiv, neizdržljiv, nepobjedljiv, nepodnosljiv, nepopadljiv, nepopravljiv, nepopustljiv, nepotresljiv, nepozabljiv, nepreminljiv, nepremostljiv, neprocjenljiv, nepropustljiv, nerazdiljiv, nerazumljiv, neutišljiv, neutrudljiv, nevidljiv, nezaminljiv, nezaplinjiv, nezasitljiv.

Prefiksi po-,   pra-, pre-, pri-
885

Prefiks po- se hasnuje nek kod tvorbe pridjevskih umanjenic od komparativnih oblikov. Pred komparativnim oblikom prefiks po- ublažava komparativno značenje, npr.: pobolji → ki je malo bolji.

Pridjevske umanjenice slišu grupi pridjevov s osebujnim opisnim značenjem.

Prefiks pra- se hasnuje kod tvorbe pridjeva prastar < star. Ta pridjev ima opće opisno značenje.

Pridjevi, derivirani prefiksom pre-, označavaju osobinu osnovnoga pridjeva u jako velikoj mjeri. Ta tvorbeni tip je plodan, npr.:

preblag, prebogat, prečist, predalek, predibok, predobar, predrag, pregust, prehitar, prekrasan, prekratak, premarljiv, premudar, prenizak, prespametan, presrićan, presvet, pretočan, prevelik, previsok, prevruć.

Takovi pridjevi slišu grupi pridjevov s osebujnim opisnim značenjem.

Prefiks pri- sudjeluje kod tvorbe pridjevske umanjenice priprost < prost.

Prefiksi proti-, protu-, su-, ultra-
886

Pridjevi, ki su derivirani prefiksom proti-, označavaju osobinu, ka je pro­tivna značenju osnovnoga pridjeva. Prefiks proti- se zvećega upotribljava kod prefiksacije osnovnih pridjevov, ki počinju slogom, ki sadržava vo­kalno r i dva ili već konsonantov, npr.:

protiprirodan < prirodan, protištatutaran < štatutaran.

Pridjevi, ki su derivirani prefiksom protu-, takaj označavaju osobinu, ka je protivna značenju osnovnoga pridjeva. Prefiks protu- se zvećega upotribljava kod prefiksacije osnovnih pridjevov, ki počinju vokalom ili kombinacijom konsonanta i vokala, npr.: protuustavan, protuzakonit.

Prefiks su- označava diozimanje u koj osebini, npr.: sukriv < kriv, suodgovoran < odgovoran. Takovi pridjevi slišu grupi pridjevov s općim opisnim značenjem.

Tudji prefiks ultra- sudjeluje kod prefiksacije domaćega osnovnoga pridjeva kratki > ultrakratak. Ta pridjev označava pojačanost značenja osnovnoga pridjeva.

sadržaj: ZIGH - jezična komisija    programiranje i design: Kristijan Karall