Prefiksacija
Prefiksalna tvorba imenic je čuda manje plodna nego sufiksalna tvorba. Med prefiksi, ki se hasnuju kod tvorbe imenic, velik broj prefiksov nij plodan. Dio prefiksov potiče iz tudjih jezikov. Prefiksalnom tvorbom se deriviraju imenice od imenic.
Lista prefiksov kod derivacije imenic (po abecednom redu prefiksov)
a- ko- ne- pred- re-
an- kontra- po- pri- su-
anti- medju- pod- pro- sub-
ark- na- pra- proti- vice-
epi- nad- pre- protiv- za-
Prefiksi a-, an-, anti-, ark-, epi-, ko-, kontra-
Tudji prefiksi a-, an-, anti-, ark-, epi-, ko-, kontra- nisu plodni.
Prefiks a- se veže s tudjimi imeničkimi osnovami. Imenica, ka je derivirana prefiksom a-, je po značenju suprotivna ishodnoj imenici, npr.:
teizam > ateizam.
Prefiks an- se hasnuje s tudjimi imeničkimi osnovami, npr.:
analfabet → on, ki ne zna alfabet.
Prefiks anti- se rijetkokrat hasnuje. More se vezati s hrvatskimi osnovami. Značenje imenic s prefiksom anti- je suprotivno značenju ishodnih imenic:
tijelo > antitijelo.
Prefiks ark- se veže s tudjimi imeničkimi osnovami. Imenica, ka je derivirana prefiksom ark-, označava hijerarhijski stupanj prik stupnja ishodne imenice, npr.: andjeo > arkandjeo.
Prefiks epi- se hasnuje npr. kod tvorbe geološkoga termina epicentar, ki je deriviran od tudje ishodne imenice centar.
Prefiks ko- ima isto značenje kot hrvatski prefiks su-. Prefiks ko- se hasnuje rijetkokrat. Ta sufiks se veže s tudjimi osnovami, npr.:
autor > koautor, edukacija > koedukacija, egzistencija > koegzistencija.
Prefiks kontra- se hasnuje rijetkokrat. More se upotribljavati u istom značenju kot domaći prefiks protiv-, npr.: revolucija > kontrarevolucija.
Imenice, ke su derivirane prefiksom kontra-, moru značiti, da je ča niže nego ishodna imenica, npr.: bas > kontrabas.
Prefiksi medju-, na-, nad-, ne-, po-, pod-
Prefiks medju- sudjeluje kod prefiksalne tvorbe imenic svih trih rodov:
medjuizvještaj, medjuprostor, medjutrgovina, medjuvrime.
Ishodna imenica, na ku se veže prefiks medju-, more kočkrat biti tudja rič:
medjušpediter.
Ako se ishodna imenica hasnuje u množinskom obliku, hasnuje se tvorenica takaj u množinskom obliku, npr.: činži > medjučinži.
Prefiks na- nij plodan. Hasnuje se kod tvorbe imenice napodne < podne.
Tvorenice s prefiksom nad- zvećega označavaju peršone u višoj poziciji u odnosu prema ishodnoj imenici. Ishodne imenice moru biti hrvatske i tudje riči, npr. nadvojvoda, nadvračitelj, nadbiškup, nadinšpektor.
Pred ishodnimi imenicami, ke začinju bezvučnim konsonantom, se hasnuje prefiks nat- kot alomorf prefiksa nad-, npr.: natpastir.
Tvorenice imaju rjedje apstraktno značenje, npr.: nadmoć.
Prefiks ne- čudakrat negira značenje ishodne imenice. Zato je takova tvorenica zvećega protivna ishodnoj imenici.
Takove imenice moru označavati peršonu, npr.:
neglasač, nekotrig, nekurač, nepahač, neprijatelj, nespodoba.
Kočkrat označavaju, da se značenje ishodne riči realizira u negativnom smislu, npr.: nečlovik, nevrime.
Zvećega se s prefiksom ne- deriviraju apstraktne imenice, npr.:
nemir, nemoć, neprilika, neravnoteža, nesloga, nesrića, neuredba, nevjera, nezaufanje.
Prefiks po- se hasnuje kod tvorbe maloga broja imenic, ke označavaju neke nekrvne odnose unutar familije, npr.: pokćerka, pomajka.
Tvorenice s prefiksom pod- označavaju nižu poziciju u odnosu na ishodnu imenicu.
Takove tvorenice moru označavati peršonu, npr.:
podjamac, podlegat, podnasljednik, podoficir, podstanar, podšpediter.
Podredjen dio čega označavaju:
pododbor, pododiljenje, podrazred, podvrst.
Tvorenice s prefiksom pod- moru označavati različna dugovanja i pojme s nižim mjesnim ili prenesenim značenjem, npr.:
podarenda, podnajam, podsvist, podšav, podzalog.
Prefiks pod- ima alomorf pot-, ki se hasnuje pred osnovami, ke začinju bezvučnim konsonantom, npr.: potkoljeno, potpredsjednik.
Prefiksi pra-, pre-, pred-, pri-, pro-, proti-, protiv-
Tvorenice s prefiksom pra- moru označavati, da je gdo ili ča dost staro ili najstarje u svojoj vrsti, npr.:
pradomovina, praloza, praotac, prastanovnik.
U drugoj značenjskoj grupi su tvorenice, ke označavaju rodbinski odnos za jednu generaciju dalje od ishodne riči, npr.: prababa, pradjed, praunuk.
Tvorenice s prefiksom pre- imaju isto značenje kot s prefiksom pra-, ali ih je čuda manje nego tvorenic s prefiksom pra-, npr.: predjed, preotac 27.
Prefiks pred- označava, da je ča mjesno ili vrimenski pred nečim, npr.:
predbroj, predgovor, predigra, predispit, predistraga, predjilo, predškola, preduvjet, predznak, predznanje, predživot.
Alomorfni prefiks pret- se hasnuje pred osnovami, ke začinju bezvučnim konsonantom, npr.: pretprodaja, pretputokaz.
Rijetkokrat označava tvorenica s prefiksom pred- višu poziciju u doslovnom ili prenesenom značenju, npr.: predradnik, pretkip.
Prefiks pri- se hasnuje nek kod tvorbe imenice primorje, ka ima mjesno značenje.
Prefiks pro- ima značenje kot prefiks pod-. Hasnuje se nek s tudjimi ishodnimi imenicami. Tvorenice s prefiksom pro- moru označavati peršonu ili imati apstraktno značenje, npr.: prodekan, prorektor, proseminar.
Prefiks proti- nij plodan kod tvorbe imenic. Označava suprotivnost prema ishodnoj imenici, npr.: pritisak > protipritisak.
Prefiks protiv- je plodan. Hasnuje se u istom značenju kot prefiks proti-. Veže se s domaćimi i s tudjimi osnovami. Ishodne imenice, ke se vežu s prefiksom protiv-, su derivirane od glagolov, npr.:
protivdemonstracija, protivdokaz, protivglas, protivosiguranje, protivpotez, protivprijedlog, protivprikaz, protivreformacija, protivsvidok, protivteža, protivtražbina, protivtužba, protivusluga.
Prefiksi re-, su, sub-, vice-, za-
Tudji prefiks re- hasnuje se s tudjimi imenicami, npr.: akcija > reakcija.
Tvorenice s prefiksom su- zvećega označavaju peršone, ke skupno djeluju ili su u skupnoj poziciji, npr.:
suarendator, subornik, subrat, sučinitelj, sugradjan, suputnik, sustanar, suškolar, suuznik, suvlasnik, suvozač, suzarobljenik.
Takove tvorenice kočkrat imaju apstraktno značenje, npr.: sukrivica.
Tudji prefiks sub- nij plodan. Ta prefiks se veže s tudjimi ishodnimi imenicami, npr.: legat > sublegat.
Tudji prefiks vice- se hasnuje u hibridnoj tvorenici vicenačelnik s domaćom ishodnom imenicom. S tudjimi imenicami, npr.:
kancelar > vicekancelar, rektor > vicerektor.
Prefiks za- nij plodan. Sudjeluje kod tvorbe mjesnih imenic:
kut > zakut, vrti > zavrti.
Tvorenica zavrti je u množinskom obliku kot nje ishodna imenica.